اهداف آموزشی جهت حرکت و محدوده کار را مشخص می کنند و در قالب یک جمله، مقصد و منظور از فعالیت آموزشی را برای معلم و دانش آموز تعیین می کنند به عبارت دیگر هدف های آموزشی در واقع مقصد نهایی تعلیم و تربیت یا نتایجی را مشخص می سازند که انتظار می رود پس از اجرای یک برنامه آموزشی، بتوان آن نتایج را در رفتار یادگیرندگان مشاهده نمود. بنابراین اگر هدف ها توسط معلم به درستی تحلیل، تعیین و تصریح نشوند، امکان حرکت و فعالیت صحیح و در نتیجه تحقق آن ها ممکن و میسر نخواهد شد.
هدف های آموزشی از کلی ترین به جزئی ترین آنها عبارت اند از:
- هدف عای غایی یا آرمانی:
این هدف ها بسیار کلی ست، جنبه فلسفی و عقیدتی دارند و در حوزه عمل خبرگان نظام آموزش و پرورش است، مانند اهداف تحکیم ایمان به خدای یکتا، وحی الهی معاد و نقش سازنده آن در سیر تکاملی انسان به سوی خدا.
- هدف های کلی یا سیاست ها و خط مشی های آموزش و پرورش:
هدف هایی که جنبه سیاست گذاری دارند. کلیت این هدف ها از هدف های قبلی کمتر است و در حیطه کار برنامه ریزان و کارشناسان قرار می گیرد. نمونه این هدف ها ریشه کن کردن بی سوادی در کمترین زمان ممکن و یا ایجاد حس مسئولیت در افراد نسبت به خود، خانواده و جامعه است.
- هدف های کلی درسی (هدف های رفتاری)
این هدف ها نتایجی است که انتظار می رود پس از آموزش یک موضوع درسی یا انجام فعالیت های تربیتی عاید دانش آموز گردد. به عبارتی چنانچه اشاره شد اهداف آموزشی، جهت حرکت و محدوده کار را مشخص می کنند و در قالب یک جمله مقصد و منظور از فعالیت آموزشی را برای مربی و فراگیر تعیین می کنند. امتیاز مهم این گونه هدف های آموزشی آن است که به سهولت قابل شناسایی و اندازه گیری هستند؛ بنابراین هدف های رفتاری بسیار دقیق و مشخص، منظور های آموزشی معلم را دنبال می کنند. این هدف ها در رابطه با حیطه های شناختی عاطفی و روانی_حرکتی که شرح آن ها به دنبال خواهد آمد، معین می شوند.
گام های تعیین هدف های آموزشی رفتاری
به طور خلاصه چهار گام اساسی برای تبیین و تنظیم اهداف آموزشی رفتاری عبارت اند از:
گام اول: مخاطب داشته باشد؛ مانند دانش آموزان و…
گام دوم: با یک فعل رفتاری بیان شوند؛ مانند تعریف کردن، نام بردن، نوشتن، مثال زدن، مرتب کردن و…
گام سوم: شرایط بروز عمل، مشخص شود؛ مانند کلاس درس، آزمایشگاه، کارگاه، حیاط، مدرسه و …
گام چهارم: درجه و معیار مشخصی داشته باشد؛ مانند مدت (۵) دقیقه، یک سطر، پاسخ دادن به (۹۵) درصد از پرسش های معلم و…
ارتباط اهداف جزئی با یکدیگر:
هدف های جزئی به سه شکل با هم در ارتباط می باشند: متوالی، موازی و ترکیبی
الف) ارتباط متوالی: در این نوع ارتباط، هر هدف جزئی پایین تر نسبت به هدف جزئی بالاتر، پایه و پی نیاز محسوب می شود، یعنی بدون گذاشتن هدف جزئی اول، رسیدن به هدف جزئی دوم غیر منطقی و مشکل است. مثلا جمع و تفریق اعداد نیاز به دانستن شکل اعداد، خواندن و نوشتن آن ها دارد.
ب) ارتباط موازی: هدف های جزئی که در ارتباط موازی با یکدیگر هستند که الزاماً آموختن و رسیدن به یک هدف برای دیگری پایه و پی نیاز محسوب می شود. مثلا آموختن اشکال هندسی ساده مانند مثلث، دایره، مستطیل بدون آن که یکی پیش نیاز دیگری محسوب شود می توان در کنار هم و به طور موازی آن ها را به دانش آموزان آموخت.
ج) ارتباط ترکیبی: ممکن است اهداف درسی از دو نوع هدف جزئی یعنی متوالی و موازی تشکیل شده باشد.
طبقه بندی هدف های آموزشی:
- حیطه شناختی: حیطه شناختی اولین بار توسط بلوم در سال ۱۹۵۶ و در کتاب «طبقه بندی موضوعات تحصیلی: رساله اول، حیطه شناختی» معرفی گردید. این حیطه به قابلیت عقلایی یعنی «تفکر و دانش» اشاره دارد. یادگیری در این حیطه از شش سطح:
- ارزشیابی
- ادراک
- کاربرد
- تجزیه و تحلیل
- ترکیب یا ساختن/ خلق کردن
- دانش
تشکیل می شود. معلم در ارزشیابی، لازم است با فعل های رفتاری این حیطه، به شرح جدول صفحه بعد آشنا باشد.